Láithreáin Ríoga na hÉireann

Oirniú Ríoga de Láithreáin Ársa na hÉireann

Faoi

Ón ochtú haois RCH ba iad Emain Macha/Eamhain Mhacha, Eamhain Mhacha/Navan Fort, Dún Ailinne, An Caiseal, agus Ráth Cruachanionaid ríoga traidisiúnta na gcúigí sa Tuaisceart, Oirthear, Deisceart agus san Iarthar, mar aon le Teamhair, suíochán na nArd-Rithe, agus Cnoc Uisnigh, croílár samhaltach na hÉireann, mar ghrúpa uathúil atá ina coimpléisc shearmanais seandalaíochta. Is léirithe fisiciúla iad den fhorbairt chumhachta, searmanais agus reiligiún i sibhialtacht Cheilteach nach raibh mórán tionchair uirthi ó na Rómhánaigh.

Taispeánann an tseandálaíocht atá fágtha agus fianaise tochailte ó fhoirgnimh agus struchtúir eile gur úsáideadh na láithreacha go mór le haghaidh cuspóirí searmanais, reiligiúnacha agus adhlactha. Ag cuid díobh, thosaigh gníomhaíocht mar seo sa tréimhse Neoiliteach agus bhí siad go léir, seachas an Caiseal, an-ghníomhach san Iarannaois, agus coimpléisc shearmanais ollmhóra acu. Bhí gach ceann acu suite ar bharr cnoc nó ar ardchláir ionas go mbeidís le feiceáil i bhfad i gcéin agus go mbeidís in ann radhairc lánléargais a fháil ar na dúichí mórthimpeall. Tá baint acu go léir le tírdhreacha cultúrtha níos leithne a bhí dírithe orthu. Tá tréith na struchtúr nasctha lena bhfeidhm shearmanais athraithe le himeacht ama go dtí a dtréigean i ndiaidh scaipeadh na Críostaíochta.

Léarscáil

  • Emain Macha, Killylea Road, Armagh, UK, 81, Killylea Road, Armagh, Northern Ireland, BT60 4LD, United Kingdom.
  • Dún Ailinne, Whitehall, County Kildare, Ireland, County Kildare, Ireland.
  • Rock of Cashel, Moor, Cashel, County Tipperary, Ireland, Cashel, County Tipperary, Ireland.
  • Rath Cruachan, Rathcave, Roscommon, Ireland, County Roscommon, Ireland.
  • Hill of Uisneach, Rathnew, Loughnavalley, County Westmeath, Ireland, Loughnavalley, County Westmeath, N91 R6C9, Ireland.
  • Hill of Tara, Castleboy, County Meath, Ireland, County Meath, Ireland.

Sár-Luach Uilíoch Féideartha

Bonn Cirt

Tá bailiúcháin na séadchomharthaí sna Láithreacha Ríoga uathúil ar fud an domhain trína leanúnachas cultúrtha dea-chaomhnaithe agus coimpléisc ar an mórchóir ón Iarannaois. B’ionaid shácráilte iad na Láithreacha Ríoga agus áiteanna oirnithe ríoga agus is léiriú iontach iad ar shibhialtacht na hIarannaoise ag cruthú grúpa uathúil ar fud an domhain de choimpléisc shearmanais seandálaíochta.

Tá na Láithreacha Ríoga go léir mar chuid de thírdhreacha seandálaíochta níos leithne atá ina sainghné ag dlús mór de shéadchomharthaí deasghnácha a léiríonn, i bhfoirm fisiciúil, forbairt na cumhachta, an tsearmanais agus an chreidimh i sochaí Cheilteach. Suite ar láithreacha straitéiseacha agus ardaithe, baineann na Láithreacha Ríoga go díreach le miotaseolaíocht na hÉireann agus creidimh thraidisiúnta agus leanann siad d’ionaid spioradálta agus shiombalacha de chultúr agus féiniúlacht na hÉireann a léiriú, rudaí a raibh tionchar acu ar chuir chuige a glacadh i leith an tsaoil in go leor tíortha ar domhan.

Critéar (iii): Is sampla sármhaith iad na Láithreacha Ríoga in Éirinn de ghrúpa áiteanna a léiríonn córas sóisialta bunaithe ar ríogacht agus tionól le gnéithe láidre deasghnácha agus searmanais. Faoi ré na meánaoise luaithe, aithníodh na háiteanna seo mar na háiteanna is tábhachtaí i ríogacht na hÉireann i miotas, i bhfinscéal agus sna scríbhinní stairiúla is luaithe. Déanann na scríbhinní seo cur síos ar thraidisiún cultúrtha de ríogacht, tionól agus deasghnáth atá le feiceáil in iarsmaí seandálaíochta ag na sé láthair. Is léiriú fíoriontach é an meascán de fhianaise sheandálaíochta agus dhoiciméadach ar chultúr na hÉireann i ré na meánaoise luaithe. Le chéile, cuireann na láithreacha taifead ar fáil, nach bhfuil a leithéid ann in aon áit eile, de na háiteanna lárnacha a bhaineann le deasghnáth, searmanas, agus léiriú agus cur i bhfeidhm na cumhachta san Iarannaois agus i ré na Meánaoise Luaithe. Cuireann na coimpléisc séadchomharthaí seo, le heochairghnéithe agus gnéithe roinnte, béim ar shraith de chórais chreidimh choitianta ag céimeanna éagsúla sa stair. Bhain na creidimh seo le heisint naofa agus cumhacht na ríogachta agus cumhacht na sinsear. Cuirtear an fhianaise ábhartha agus liteartha le chéile le canóin níos leithne de léiriú ar fud an domhain maidir le córais chreidimh atá nasctha le cruthú tírdhreacha cultúrtha sacracha agus áiteanna lárnacha de thionól. Tugann méid na séadchomharthaí imfháluithe feidhm phoiblí le fios; tharla ‘drámaíocht’ a bhain le ríogacht, cumhacht, oirniú agus na searmanais a bhain leo sna háiteanna sin.

Critéar (iv): Mar ghrúpa, léiríonn na Láithreacha Ríoga forbairt d’ailtireacht ollmhór searmanais agus adhlactha san Iarannaois agus i ré na Meánaoise Luaithe. Léiríonn gach ceann de na sé láthair mian leanúnach chun áiteanna mar sin a lonnú go feiceálach ar bharr na gcnoc ionas go mbeidís mar phríomhláithreacha radhairc le haghaidh tírdhreacha móra. Tá fianaise sheandálaíochta atá caomhnaithe go maith ag cúig láthair ag dul siar na mílte bliain. Seachas na séadchomharthaí infheicthe mór le rá, thaispeáin tochailt agus mionstaidéar neamhionsáite dlús neamhchoitianta de struchtúir shearmanais, dheasghnácha agus adhlactha, imfháluithe Neoiliteacha agus tuamaí pasáiste san áireamh, le hadhlacthaí Neoiliteacha, na Cré-Umhaoise agus na hIarannaoise i bhfearta fáinneacha nó díoga fáinneacha. Ón Iarannaois tá imfháluithe ciorclacha ollmhóra le díoga inmheánacha, imfháluithe ochtchruthacha, struchtúir adhmaid mhóra, coimpléisc chiorclacha chomhlárnacha san áireamh, agus cuir chuige shearmanais. Léiríonn Carraig Phádraig conas a rinneadh na gnéithe deasghnácha agus gnéithe searmanais a oiriúnú do riachtanais na Críostaíochta agus na ríthe Críostaí agus tá fianaise ag Teamhair agus Uisneach le haghaidh ceangail Chríostaí níos déanaí. Ag Ráth Eamhain Mhacha tá an comharba Críostaí ag Ard Mhacha, ar an gcéad chnoc eile atá feiceálach.

Critéir (vi): Tá na Láithreacha Ríoga comhcheangailte go díreach agus go follasach le miotais, finscéalta agus traidisiúin ársa na hÉireann a léiríonn fréamhacha ársa Ind-Eorpacha agus córais chreidimh uilíocha, agus cuid mhór acu bainte go sonrach leis na háiteanna seo. Mar gheall ar na comhcheangail seo, baineann féiniúlacht speisialta leis na láithreacha fós in Éirinn sa lá atá inniu ann. Tá na seanságaí Gaeilge, Táin Bó Cuailgne agus Táin Bó Fraích, suite ag Ráth Cruachan, tá Sraith Uladh mór le rá suite ag Eamhain Macha, agus luaitear Uisneach freisin. Tá na scéalta ina dtugann Naomh Pádraig cuairt ar Theamhair agus ar láithreacha ríoga eile taifeadta sa Tírechán ó 700 A.D. Chomh maith leis sin, choimeád Ráth Eamhain Mhacha a stádas speisialta le tamall fada i ré na meánaoise; thóg Niall Óg Ó Néill teach d’fhilí na hÉireann laistigh den imfhálú i 1387. Chabhraigh na finscéalta seo agus na háiteanna féin chun féiniúlacht na hÉireann a chaomhnú leis na céadta bliain. Bhí áit lárnach ag Teamhair sa ‘smaoineamh’ a bhain le hÉireann sa nua-aois luath agus choimeád sí a féiniúlacht speisialta; úsáideadh mar áit chruinnithe í le linn forbairtí polaitiúla níos déanaí, mar shampla in éirí amach 1798 agus le haghaidh “ollchruinniú” Dónall Ó Conaill in 1843 (bhí ceann eile aige ag Uisneach). Is sampla iontach na Láithreacha Ríoga d’úsáid áiteanna ar leith chun mothú d’fhéiniúlacht atá roinnte a léiriú.

Barántúlacht

Tá na Láithreacha go léir suite in áiteanna feiceálacha ar bharr cnoic fós agus radhairc lánléargais acu thar na tírdhreacha cultúrtha atá mórthimpeall. Tá na Láithreacha go léir ina sainghné ag créfoirt réamhstairiúla agus meánaoiseacha agus séadchomharthaí saoirseachta atá fós ann. Tá a mbarántúlacht iomlán ard.

Chuir taighde seandálaíochta le linn na 50 bliain atá thart, tochailt agus suirbhéanna neamhionsáite fairsinge araon (aeir, allamuigh, geoifisiceacha, BaRlS) san áireamh, fianaise dhobhréagnaithe ar fáil faoi eisint atá go hiomlán barántúil agus uathúil a bhaineann leis na suíomhanna, agus leanann sé ar aghaidh ag déanamh é seo. Is léiriú iad téacsanna stairiúla Meánaoiseacha ar fhéiniúlacht choiteann riachtanach na láithreacha agus a léacsacan d’admháil mhiotasach agus finscéalach.

Ba iad na cásanna inar tugadh faoi atógáil i ndiaidh tochailte de ghnéithe créfoirt ná i Ráth Eamhain Mhacha (Láthair B) (ní dhearnadh cuid den dumha a thochailt, rud a lig d’athchruthú cruinn a thoisí agus phróifíle) agus Teamhair (Dúma na nGaill). In áiteanna eile, aislíonadh tochailtí nuair a bhí siad críochnaithe. Athchóiríodh cloigtheach an Chaisleáin in 1874-5 agus atógadh a dhíon chun díonta na struchtúr comhchosúil a bhí fós ann a léiriú. Ní dhearnadh aon athchóiriú suntasach le blianta beaga anuas maidir le caomhnú. Tá na hiarsmaí eaglasta ar an láthair millte. Is rud suntasach é mar sin go bhfuil Séipéal Chormaic agus an taobh istigh de atá péinteáilte ann fós.

Sláine

Tá sláine ard ag baint leis an tsraith seo mar cuimsíonn sí na sé láthair go léir a nglactar leo mar Láithreacha Ríoga na hÉireann. Áitíonn gach láthair ar leith ceantar sách mór, ceantar atá mór go leor chun na gnéithe, agus próisis a léiríonn an tábhacht atá leo, a léiriú. Cuimsítear na príomhthréithe go léir agus tá na naisc radhairc idir gach Láthair Ríoga agus a cúlchríoch cultúrtha fós slán, in ainneoin ionraí ó am go ham.

Laistigh de gach gné, tá dea-bhail ar na fosuithe seandálaíochta den chuid is mó. Déantar cúig shuíomh a bhainistiú go príomha mar fhéarthalamh. In ainneoin an chreimthe nádúrtha áitiúil agus chailleadh an ábhair atá soiléir ag an gcuid is mó de na láithreacha, de bharr beostoic agus cuairteoirí ag pointí fáiscthe den chuid is mó, ar an iomlán tá fosuithe seandálaíochta caomhnaithe go maith agus níl siad faoi bhagairt. Is leis an Stát Carraig Phádraig atá níos ollmhó agus déantar í a bhainistiú mar Shéadchomhartha Náisiúnta. Mar sin níl a sláine faoi bhagairt. Tá baol ann go gcuirfí isteach ar naisc radhairc na láithreacha lena dtírdhreacha cultúrtha, ach rialaítear na rudaí sin le próisis a bhaineann le pleanáil spásúlachta.

Tuilleadh Léitheoireachta